Reactie Stichting Landelijk Gebied Haren op concept Nota Zandwegen Het eerste deel van de concept Nota Zandwegen bestaat grotendeels uit algemene doelstellingen, beleidskader en uitgangspunten. SLGH kan zich hierin in grote lijnen in vinden. Deze sluiten aan bij de
Nota Zandwegen deel I , die SLGH in 2020 aan de gemeente heeft aangeboden en bij het LandschapsOntwikkelingsPlan (LOP) en het Bestemmingsplan Buitengebied van de voormalige gemeente Haren. Goed dat het beleid voor zandwegen nu in één nota staat. Ook in hoofdstuk 5 (Maatregelen anders dan beheer en onderhoud) staan een aantal goede intenties.
Echter, we missen de uitwerking van de doelstellingen/uitgangspunten naar beheer en onderhoud, participatie, evaluatie van beheer en onderhoud en gemeentelijke regie.
We hebben onze reactie op de concept Nota Zandwegen gestructureerd op basis van thema’s. Hierin wordt mede gerefereerd aan onze ervaringen van de afgelopen jaren.
- Er is een gat tussen doelstellingen en beheer en onderhoud
- Generiek beleid voor zandwegen werkt niet: iedere zandweg is anders
- Evaluatie van beheer en onderhoud ontbreekt sinds samenvoeging van Haren met Groningen
- Participatie volgens het ‘Gronings model’ wordt niet gevolgd
- Gedragsverandering als panacee zal knellende problemen niet oplossen
- Gemeentelijke afdelingen werken elkaar vaak tegen
- Verdere aandachtspunten
1. Er is een gat tussen doelstellingen en beheer en onderhoud In de concept Nota Zandwegen is de vertaling van de doelstellingen, uitgangspunten en beleidskader niet uitgewerkt in een hanteerbare norm, terwijl dat volgens de uitgangspunten van de nota wel had gemoeten (zie blz. 9). Mede daardoor blijft hoofdstuk 4 Beheer en onderhoud te vaag en zonder voldoende waarborgen en ontbreekt een toetsingskader. Wel wordt voor de zandwegen de CROW-systematiek voor verharde wegen (beeldkwaliteit en begaanbaarheid) voorgesteld. Echter daarin worden de ecologische en natuurwaarden niet meegewogen.
2. Generiek beleid voor zandwegen werkt niet: iedere zandweg is anders Voor iedere weg afzonderlijk (inclusief de bermen) zou specifiek moeten worden aangegeven wat de kenmerken en karakteristieken zijn en welk onderhoud gewenst is. Maar dat ontbreekt. Ook is het van groot belang dat weg én berm als een geheel worden beschouwd en dat beheer en onderhoud integraal worden uitgevoerd. Dat is nu niet zo. Er zijn aparte onderhoudsploegen voor groen en voor wegen. Bij het woelen, ploegen, uitvlakken en ophogen van wegen belandt nog steeds zand op de berm waardoor de ecologische waarde wordt geschaad.
Database wordt gemist Een toegankelijk systeem met alle beleids- en uitvoeringsrelevante data is onontbeerlijk voor adequaat beheer van de zandwegen. De uitvoerders van het onderhoud moeten de beschikking hebben over gedetailleerde informatie over de aanwezige waarden en de gewenste/vastgelegde onderhoudsmaatregelen.
Anno 2023 is een complete database met alle informatie een vereiste en relatief eenvoudig te maken en te implementeren. Deze database moet ook beschikbaar zijn voor de aanwonenden. Gedacht kan worden aan een opzet waarbij voor elke weg en weggedeelte de database wordt ingevuld met:
- functie van de weg (wel/geen ontsluiting aanwonenden/natuurgebieden en/of landbouwverkeer)
- aantal woningen/bedrijven
- profiel (waarin gewenste breedte van zandweg, bermen, greppels en sloten zijn vastgelegd)
- fietspad/ruiterpad
- landschappelijk/cultuurhistorisch/recreatief belang
- kenmerken bijzondere ecologisch/botanisch waarde bermen
- onderhoudsspecificaties en -frequentie
- bijzonderheden
De
Nota Zandwegen deel II die SLGH in 2020 aan de gemeente heeft aangeboden, bevat een aanzet tot een database. Als illustratie is in
bijlage 1 opgenomen blad 1:
de zandweg Essen (naar het gelijknamige buurtschap). Onze nota bevat ook overzichtskaarten met alle zandwegen en cultuurhistorisch belangrijke paden per deelgebied, zie
bijlage 2. De cultuurhistorisch en recreatief belangrijke paden (bijvoorbeeld Boerlandspad, Kloosterpad, Tranendal) zouden ook in de Nota Zandwegen en de database moeten worden meegenomen om adequate bescherming en onderhoud te garanderen.
Categorie-indeling onnavolgbaar In de tekst van de nota –
overzicht zandwegen gemeente Groningen (hoofdstuk 4 en bijlage 1) zijn de categorie-indelingen erg verwarrend [1]. Veel zandwegen zijn opgeknipt in stukken waarvan de ratio ons niet duidelijk is en ook zijn er (delen van zandwegen) die vallen in meerdere categorieën. Soms zijn ze ook toegedeeld aan de verkeerde dorpen. Ook ontbreken er zandwegen en zijn namen onjuist geschreven.
3. Evaluatie van beheer en onderhoud ontbreekt sinds samenvoeging van Haren met Groningen Onze ervaringen met het onderhoud door de gemeente Groningen van zandwegen en bermen waren de afgelopen jaren niet best. ‘
Bewoners zijn de ogen en de oren van het gebied’ zo lezen we op blz. 26. Het zijn mooie woorden zonder inhoud. De ervaring van veel bewoners is dat meldingen niet worden gehoord of zelfs als vervelend worden ervaren. Een beperkte evaluatie vond plaats naar aanleiding van een melding dat er het nodige niet goed was gegaan op zandwegen bij Noordlaren en de Boerlaan.
Evaluatie gewenst In onze ogen is een algehele evaluatie van het beheer en onderhoud van de afgelopen jaren noodzakelijk. Die heeft niet plaatsgevonden. Evaluatie zou systematisch moeten gebeuren, zowel van het beheer en onderhoud van de zandwegen als van de bermen. Dan wordt duidelijk dat er op dit moment onvoldoende regie en kennis is.
Als in de werkprocessen evaluaties zouden worden ingebouwd kan ook duidelijk worden dat er allerlei sluipende processen zijn. Een voorbeeld hiervan is de puinverharding op gedeelten van zandwegen waar dat eerder niet aanwezig was. En het gebruik van een verkeerd type onderhoudsmateriaal zoals asfaltgranulaat of verkeerd zand dat geen of onvoldoende leem bevat.
Sluipende verharding van zandwegen Op blz. 13 staat ‘
Verharden van de zandwegen is in principe uitgesloten’. Welke waarde heeft dit uitgangspunt als er in de loop der jaren op steeds meer zandwegen onderhoudsmateriaal is aangebracht in de vorm van puin, grind en recentelijk zelfs asfaltgranulaat (bijvoorbeeld op de Koelandsdrift en het begin van de Onneresweg)? Het aanvoeren van gebiedsvreemd materiaal zoals puin en asfaltgranulaat leidt tot aantasting van de landschappelijke en cultuurhistorische waarden. Het zou goed zijn als in de Nota Zandwegen wordt opgenomen welk type onderhoudsmaterialen wel of niet gebruikt mogen worden voor de puinwegen en voor welke weggedeelten.
Het belang van een gebiedseigen zandlaag wordt wel genoemd in de nota (blz.18), maar de laatste jaren is er bij het groot onderhoud geen gebiedseigen -leemhoudend- zand gebruikt. Kenmerkend voor de Hondsrug is de aanwezigheid van leem. Ook in de naamgeving kom je dit tegen, zoals bijvoorbeeld Leemweg, Leemhoeve. Door het juiste gehalte leem wordt het zand bij elkaar gehouden en is de weg voor voetgangers en fietsers goed begaanbaar. Begroeiing in het midden van de zandweg verhoogt ook de ecologisch en landschappelijke waarde.
Voor het onderhoud van de zandwegen zou ook moeten worden vastgelegd welke type zand (samenstelling, korrelgrootte en gehalte leem) wel en welke niet kan worden gebruikt. Een term als ‘woudzand’ is te vaag en niet gedefinieerd, waardoor fouten worden gemaakt, zoals is gebleken.
4. Participatie volgens het ‘Gronings model’ wordt niet gevolgd Wij vinden dat geen recht wordt gedaan aan het in 2021 door de raad vastgestelde
‘Gronings model voor wijk- en dorpsdemocratie’. Het doel hiervan is: ‘het vergroten van de betrokkenheid, deelname, zeggenschap en het eigenaarschap van bewoners en samenwerkingspartners. Dit zal bijdragen aan het vertrouwen van burgers in de overheid. In gesprek met bewoners (-collectieven en -organisaties) willen we op maat zeggenschap in wijken en dorpen vormgeven. Hiervoor hebben we het ‘Gronings model voor wijk- en dorpsdemocratie’ ontwikkeld. Het ‘Gronings model’ is de Groningse manier van het vormgeven van het gesprek, de agendasetting en de besluitvorming in en met onze wijken en dorpen….. Maar we zullen ons wel anders moeten gaan organiseren én gedragen om tot een betere verhouding te komen.’ Aldus enkele zinsneden uit het raadsvoorstel.
De vertaling van dit ‘Gronings model’ bij het schrijven van de concept Nota Zandwegen was o.i. onvoldoende. Er is volstaan met een ronde langs alle dorpen en instanties om te horen wat er speelt bij de zandwegen. Een overzicht van de geleverde input van bewoners en samenwerkingspartners is niet gemaakt. Ons verzoek om tussentijds overleg werd door de gemeente geweigerd.
Grotere inbreng van bewoners/aanwonenden en instanties nodig De rol van burgers is in de Nota Zandwegen voornamelijk beperkt tot het melden van ’kuilen of water op de weg’. Waarom worden bewoners/aanwonenden niet ook betrokken bij bijvoorbeeld de voorgestelde periodieke schouwen? Zoals intussen voor enkele zandwegbermen wel gedaan wordt voor het bermbeheer. Ook deelname van bewoners/aanwonenden aan de nog op te zetten ‘coördinatiegroep zandwegen’ is belangrijk. Dat zijn bij uitstek de momenten om begrip voor elkaar te krijgen, kennis uit te wisselen en van elkaar te leren. Kennis bij bewoners/aanwonenden én bij gemeentelijke medewerkers wordt nu niet optimaal benut. Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: goed onderhouden zandwegen met ecologisch beheerde bermen.
Bij het ontwikkelen van het 'Ecologisch bermbeheerplan Haren en omgeving' is wél met een projectteam gewerkt, waarin SLGH en de drie dorpen actief input hebben kunnen leveren aan de hand van kaarten en overzichtstabellen van álle bermen en het gewenste beheer. Waarom is dit niet ook gedaan voor de zandwegen?
Binnen de gemeente bestaat een projectgroep zandwegen (ook zonder bewoners). ‘
Hierin zijn alle betrokken directies en domeinen vertegenwoordigd, te weten: verkeer, beheer en onderhoud, vrije tijd, leefkwaliteit (ecologie en cultuurhistorie) en het gebiedsteam’ [2]. Dan is de vraag hoe verhoudt deze projectgroep zich met de coördinatiegroep zandwegen? En wat is de rol van de bewoners?
5. Gedragsverandering als panacee zal knellende problemen niet oplossen De nota zet sterk in op gedragsverandering voor terugdringen van verkeer. Publiekscampagnes kunnen een bescheiden bijdrage leveren, maar zonder dwingende maatregelen om het verkeer terug te dringen zal de overlast niet afnemen en gaat de aantasting van de landschappelijke waarden verder.
Er wordt gekozen voor ‘gedragsverandering’ zonder dat duidelijk is of dit wel werkt (zijn er voorbeelden elders in het land?). Onderzocht kan worden of voor bepaalde wegen alternatieve (ontsluitings)routes mogelijk zijn, zodat de meest kwetsbare wegen/bermen (desnoods tijdelijk) afgesloten kunnen worden en kunnen herstellen.
6. Gemeentelijke afdelingen werken elkaar vaak tegen Op blz. 5 lezen we: ‘
Bij het opstellen van het beheerplan zijn, in samenwerking met bewoners, pilots uitgevoerd waarbij de bermen zijn ingezaaid met een bij de aanwezige vegetatie passend bloemrijk mengsel, om zo de bestaande biodiversiteit te stimuleren en aan te vullen. Deze pilots worden omgezet naar een structurele manier van bermonderhoud.’
Mooi dat dit in de nota is opgenomen, alleen de dagelijkse praktijk is nog steeds zeer teleurstellend. Bij verschillende pilots en projecten in Haren en Noordlaren is het meerdere keren misgegaan. Dit illustreert dat wegonderhoudswerkzaamheden en bermbeheer niet op elkaar zijn afgestemd. Bewoners en SLGH hebben keer op keer dit probleem op alle niveaus binnen de gemeente aangekaart, maar de boodschap komt niet aan bij degenen die hierover gaan. Hierover zijn
gemeenteraadsvragen gesteld. En er is een
brief aan B&W gestuurd op 20-2-2023 over het gebruik van asfaltgranulaat. Beide hebben nog niet geleid tot afdoende resultaat.
De gesignaleerde problemen zijn een aantal keer besproken met directeur Stadsbeheer. In een brief van 11-05-2023 is door Stadsbeheer erkend dat een en ander niet is gegaan zoals wenselijk is. Ook in de beantwoording van de gemeenteraadsvragen worden fouten toegegeven. Erkenning van gemaakte fouten heeft echter nog niet geleid tot structurele verbeteringen.
Onduidelijke organisatiestructuur en bevoegdheden Wij ervaren dat verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de verschillende afdelingen van Stadsbeheer die betrokken zijn bij het beheer en onderhoud van de zandwegen, bermen en bermsloten onduidelijk zijn zowel voor eigen medewerkers van verschillende afdelingen als inhuurkrachten en helemaal voor bewoners: regie ontbreekt. Bewoners hebben door de jaren heen goed kunnen volgen hoe het beheer werd uitgevoerd en veranderde.
We missen in de nota hoe de organisatiestructuur van Stadsbeheer zou moeten zijn om de doelstellingen, uitgangspunten en maatregelen te realiseren. En ook welke competenties en bevoegdheden medewerkers dienen te hebben. De goedwillende buitendienstmedewerkers worden vaak niet goed aangestuurd.
‘Zandweg-regisseur’ Wat de zandwegen met bijbehorende bermen en sloten nodig hebben, is een ‘zandweg-regisseur’: een persoon met hart voor het landschap, de zandwegen en hun bermen. Iemand met kennis van zaken, overzicht, tact én de bevoegdheid om knopen door te hakken.
7. Verdere aandachtspunten - Een uitvoeringsprogramma in tijd en geld wordt gemist waardoor hoofdstuk 5 Maatregelen anders dan beheer en onderhoud, niet worden geconcretiseerd
- Klachten moeten niet worden opgevat als lastig maar als bijdragen aan het verbeteren van de uitvoering en de organisatie.
- De foto’s van flora op een zandweg (blz.18) zijn ongelukkig gekozen en doen vermoeden dat er geen ecoloog bij het beleidsplan is betrokken. De foto’s zijn bedoeld om bijzondere soorten flora en fauna te illustreren. Maar Jakobskruid vormt een risico voor vee in gebieden met weidegrond en Reuzenbalsemien is een ongewenste invasieve soort.
- Een literatuurlijst en verwijzing naar de inbreng van betrokken organisaties ontbreekt.
8. Detailopmerkingen uitwisselen in gesprek Tenslotte bevat de concept Nota Zandwegen nog onjuiste benamingen en onduidelijkheden.
Een paar daarvan zijn op de inloopbijeenkomst in het dorpshuis de Groenenberg op 10 mei jl. aan de orde geweest. Wij zijn graag bereid om die en tegenstellingen en verbeteringen in een gesprek nader aan te geven.
Voetnoten:
[1] ‘1, 2 en 3 met streefbeelden’ en ‘ontsluitend, landbouw en recreatie’ en ‘1 zeer intensief, 2 intensief en 3 extensief’ en daarnaast bestaan er ook verschillende karakteristieken.
[2] brief 11 mei 2023, directeur Stadsbeheer (What’s in a name!)
