Nieuwsbrief november/december 2024 nr. 5 |
|
|
|
Het (gewapend) verzet en het thema verraad.
Beste lezers,
Wanneer u deze nieuwsbrief leest, zitten we alweer in de laatste maand van 2024. Voor veel mensen is december een drukke maand, mede vanwege Sinterklaas, de kerstdagen en Oud- & Nieuwjaar. Voor ons is dit ook een reden dat wij als stichting volgend jaar weer wat van ons laten horen. Kortom, dit is onze laatste nieuwsbrief in 2024.
Het thema van deze nieuwsbrief heeft als titel 'Verraad'. De reden hiervoor is dat in de winter '44-'45 het verzet in het Westland en omstreken verschillende keren met verraad geconfronteerd werd. Dit ondanks het feit dat het einde van de oorlog en de bezetting in zicht was. Ofwel, iedereen wist dat het Derde Rijk op zijn laatste benen liep.
Een voorbeeld van een dergelijke gebeurtenis, het plegen van verraad, staat verderop in de nieuwsbrief kort beschreven. Dit artikel zal later in de maand december geplaatst worden op de website van onze stichting.
Vanuit die invalshoek gaat de aandacht niet alleen uit naar het Nationaal Archief en het CABR, maar ook naar een bijzondere ontmoeting met iemand uit het Westland. Ik ontmoette haar tijdens mijn schrijfsessie op een hutje in de hei, ergens in het oosten van het land. Zij ontdekte afgelopen zomer dat haar opa en oom fout waren tijdens de bezettingsjaren. Vandaag de dag voor velen nog steeds een gevoelig onderwerp.
In ieder geval hopen wij dat u met genoegen de nieuwsbrief leest. In het verlengde hiervan wensen wij u ook alvast een goed en gezond 2025 toe met uw geliefden, familie, vrienden en bekenden.
Ter afsluiting, de volgende nieuwsbrief verschijnt in de laatste week van de maand januari 2025.
|
|
|
Een oude bekende geliquideerd door het verzet
|
|
|
In de serie ‘De gezichten achter de knokploeg Westland’ passeren voornamelijk onbekende leden van het (gewapend) verzet uit de regio de revue. Dit keer gaat de aandacht uit naar ‘een goeie’ bij de politie, ‘Jan 33’. Iemand die 85 jaar geleden op 6 november 1944 gefusilleerd werd op de Waalsdorpervlakte, samen met enkele andere leden van de Landelijke Knokploeg en van de knokploeg Westland. Iemand die door zijn illegale activiteiten al maanden in de omgeving van zijn woonplaats Delft ondergronds actief was en continue wisselde van onderduikadres. Iemand die zijn vrouw en kinderen ‘verloor’. Wie was deze ‘Jan 33’ en wat was zijn rol in het (gewapend) verzet?
Het gezin
Jan van der Sloot zag het levenslicht in de stad Rotterdam in de winter van 1911 tijdens een zachte winterse dag op zaterdag 18 februari. Jan was de oudste van vijf kinderen uit een gezin van gereformeerde huize. Zijn vader zorgde voor het inkomen als (hulp)onderwijzer en zijn moeder probeerde zo goed als mogelijk het gezin draaiende te houden.
Huwelijk
Rond 1930 kwam Jan van der Sloot terecht in Capella a/d IJssel voordat hij verhuisde naar Delft in het najaar van 1937. In die tussentijd stapte hij op een winderige en frisse dinsdag in december 1934 in het huwelijksbootje met mejuffrouw Allie van Meesen. Toen het gezin in de stad Delft woonde, werkte Jan eerst bij een bedrijf dat richtapparatuur maakte voor allerlei doeleinden, waaronder voor het Nederlandse leger. Niet veel later werd Jan uitgenodigd om te komen werken bij de politie in Delft. Het beviel hen beiden en na een jaar kwam Jan in vaste dienst bij de Delftse politie en begon hij als agent tweede klas. Hij voelde zich daar als een vis in het water en hierdoor kwam Jan met regelmaat in aanmerking voor promotie vanwege zijn capaciteiten en vaardigheden.
Geloofsleven
In hun woonplaats kerkte het jonge echtpaar in de gereformeerde Westerkerk aan de Hugo de Grootstraat. Richting het einde van de jaren dertig werd Jan van de Sloot in zijn kerk voorgedragen voor het ambt van diaken. Een taak die door het echtpaar met enthousiasme ontvangen werd en door Jan met dankbaarheid werd aanvaard.
De Landelijke Hulp voor Onderduikers (LO)
Al vrij snel na de bezetting raakte het echtpaar betrokken bij de illegaliteit in hun woonplaats. Dit niet alleen vanwege Jan zijn werkzaamheden bij de politie, maar ook door zijn ambt als diaken binnen de Gereformeerde Kerk. Samen met enkele bekenden uit Delft, waaronder de advocaat Cees Chardon en Aad van Rijs, zetten zij zich in voor de verspreiding van illegale lectuur, waaronder Vrij Nederland en later het blad Trouw. Maar als snel hielpen zij ook mensen die gezocht werden door de Duitsers en een dak boven hun hoofd nodig hadden, in het bijzonder gold dit voor hun Joodse landgenoten. Ze trokken vaak gezamenlijk op en met een groepje mensen uit de regio vochten zij voor een zaak van leven en dood.
‘Bertus’
Via de samenwerking en de onderlinge contacten tussen de LO Westland en Delft raakte ‘Jan 33’ betrokken bij de knokploeg Westland. Door deze contacten en de totstandkoming van de Landelijke Knokploeg in het de zomer van 1943, kwam ‘Jan 33’ ook in beeld bij ‘Bertus’. Door deze contacten werd ‘Jan 33’ actief binnen de knokploeg Westland.
|
|
|
|
|
Verraad
|
|
|
In de serie 'De gezichten achter de knokploeg Westland' gaat in het laatste artikel van 2024 de aandacht niet uit naar één persoon. Integendeel,, meerdere personen worden kort aangestipt. Dit in relatie tot een lastig en gevoelig thema dat ook een rol speelde binnen de knokploeg Westland, namelijk: verraad.
Pijnlijk
Het onderwerp verraad is van alle tijden en neemt op de achtergrond vaak een dominante plaats in binnen de geschiedenis. Onder de leden van het Westlandse verzet bevonden zich gelukkig geen verraders. Wel werden enkele leden van het (gewapend) verzet uit het Westland hiermee geconfronteerd.
Er vonden verschillende gebeurtenissen plaats waar verraadt een doorslaggevende rol speelde. Het gevolg hiervan was dat meerdere leden van het Westlandse verzet werden opgepakt. Een aantal van hen kwam hierdoor om het leven.
Dit gold ook voor 'Joop', een oudgediende binnen de knokploeg Westland. Na zijn arrestatie verdween hij uit het zicht en werd later nooit meer iets van hem vernomen, behalve dat hij ergens zou zijn opgesloten in een kamp in nazi-Duitsland. Dit ondanks verschillende oproepen in de na-oorlogse krant van de LO/LKP De Zwerver en de inzet van het Rode Kruis. .
KP Westland/Rotterdam
Een ander triest voorbeeld hiervan is onder meer het verraad door iemand die vanaf het eerste uur actief was in het verzet. Na verloop van tijd werd hij leidinggevende bij één van de knokploegen in de stad Rotterdam onder de vlag van de LKP. Als gevolg van dit verraad werden zowel de leider van de knokploeg Westland/Rotterdam, bekend onder de schuilnaam 'Harry', als koerierster 'Jonny', door de SD gevangengenomen.
Tijdens een wandeling in het najaar van '44 liepen Harry en 'Jonny' langs het SD-kantoor aan de Heemraadssingel in Rotterdam, waarbij zij zich voordeden als een verliefd stelletje. Geheel onverwacht stormde plotsklaps een groepje SD-mannen naar buiten en arresteerden ze het verliefde stelletje 'Harry' en 'Jonny'.
Verbazing
Toen dit nieuws bekend werd binnen de KP Rotterdam en bij de KP Westland/Rotterdam was iedereen verbaasd. Allemaal vroegen zij zich hardop af hoe dit mogelijk was, want zowel 'Harry' als 'Jonny' waren geen bekenden van de Sicherheitsdienst. Evenmin waren ze eerder door de SD of door de Rotterdamse politie gearresteerd. Kortom, verbazing alom dat dit kon gebeuren.
Gif-injectie
Het trieste is dat 'Harry' kort na zijn arrestatie door een Duits executiepeloton werd doodgeschoten. Hij stond als 'binnenlandse terrorist' op de zogenaamde 'Todes-kandidaten'-lijst. De koerierster 'Jonny' kwam al snel terecht in het alom bekende Oranjehotel en overleefde in het laatste oorlogsjaar verschillende concentratiekampen in nazi-Duitsland.
De verrader, Kees Bitter, overleefde de laatste oorlogswinter van '44-'45 niet, want in december '44 groeide het wantrouwen en ontving de leiding van de KP Rotterdam dat één van haar naaste medewerkers was overgelopen naar de SD. In januari '45 werd hij door enkele mensen van de knokploeg Rotterdam verhoord en uiteindelijk gaf de verrader toe dat hij al meerdere maanden dubbelspel speelde. Na zijn bekentenis en rijp beraad vond hij de dood door een injectie met gif.
Meerdere personen
In het onderzoek naar het Westlands verzet in de jaren '40-'45 zal de aandacht ook uitgaan naar andere personen die omkwamen door verraad. Hierbij moet u denken aan de eerder genoemde 'Joop', maar ook 'Kleine Niek' en 'Frits'. Hetzelfde geldt voor enkele jonge mannen uit het Westland, die door een streekgenoot werden verraden voor 250 gulden.
|
|
|
|
|
Het Nationaal Archief (1)
|
|
|
De afgelopen maanden verscheen in de media met enig regelmaat berichten over het Nationaal Archief. Dit naar aanleiding van het verstrijken van de opheffing van beperkte inzage in de dossiers van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, de CABR-dossiers. Misschien vraagt u zich af wat de relatie is tussen het CABR-archief en onze stichting?
Bruikbaar materiaal
Het antwoord is dat voor het onderzoek naar het (gewapend) verzet in het Westland en omstreken we ook de dossiers hebben doorgespit van foute politieagenten, veroordeelde SD-ers, gevangenisbewaarders en kampbewakers. Al deze dossiers bevinden zich in het Nationaal Archief, onder de noemer: het CABR-archief.
Beperkt openbaar
Daarbij maken wij voor ons onderzoek gebruik van meerdere archieven, die nog steeds beperkt toegankelijk zijn. Voor inzage in deze en andere dossiers met beperkte toegang moet men vooraf een verzoek indienen. bijvoorbeeld een onderzoeksplan. Wanneer u een directe familie bent, dient u dit vooraf aan te tonen. Pas dan krijgt u inzage in het betreffend dossier.
Zoals gezegd, dit geldt niet alleen voor CABR-dossiers, maar ook voor de dossiers die zich bevinden in het VHK-archief. De afkorting VHK staat voor het Verzetsherdenkings-kruis. Een onderscheiding die in het leven werd geroepen als blijk van waardering vanuit de Nederlandse regering voor degenen die zich hebben ingezet voor het verzet in de jaren '40-'45.
Opheffen?
Zo zijn er nog meer archieven met bijbehorende dossiers die niet zomaar aangevraagd kunnen worden. Echter, bij sommige hiervan vraag ik mij persoonlijk af in hoeverre het niet tijd wordt om de beperkte toegang op te heffen? Dit geldt in dit geval specifiek voor archieven die betrekking hebben op de oorlogsjaren '40-'45. Eenvoudigweg, omdat bijna alle direct betrokkenen niet meer in leven zijn. In het verlengde hiervan speelt ook de vraag mee in hoeverre de (klein) kinderen aangesproken kunnen worden op de keuzes van zijn of haar vader, opa of oma of andere familieleden?
|
|
|
|
|
Het Nationaal Archief (2)
|
|
|
In het verlengde van de lopende discussies over het openbaar maken van het CABR-archief, kwam ik in gesprek met een Westlandse vrouw, woonachtig in het oosten van het land. Tijdens ons gesprek gaf zij aan dat ze nooit iets heeft geweten over het verleden van haar grootvader. Hierover werd thuis gewoon gezwegen, zowel door haar vader als moeder als alle andere familieleden.
Symposium
Daarbij gaf ze aan een bijeenkomst te bezoeken, georganiseerd door het Nationaal Archief. Voor haar een waardevolle bijeenkomst, met enkele boeiende sprekers, waaronder rabbijn Soetendorp, de burgemeester van Den Haag, Jan van Zanen en enkele dagen eerder de aanwezigheid van prinses Beatrix bij het 40-jarig jubileum van Stichting Werkgroep Herkenning. Voor meer informatie over deze bijeenkomst en het bijbehorend symposium, zie onderstaande links:
https://www.nationaalarchief.nl/beleven/nieuws/prinses-beatrix-bij-jubileumviering-stichting-werkgroep-herkenning
https://www.werkgroepherkenning.nl/wp-content/uploads/2024/11/2024-11-13-Programmaboekje-Symposium-Definitief.pdf
De heren Blom
Hierop voortbordurend moest ik denken aan de heren Blom, vader Hans en zijn zoon Onno. Onno was op zoek gegaan naar het verleden van zijn beide opa's, want de ene familie raakte betrokken bij het (gewapend) verzet, terwijl de andere opa en zijn familie lid waren van de NSB. Na het lezen van verschillende artikelen over het project van beide heren, onder andere in Het Parool, viel mij opnieuw op dat ook iemand als een gerenommeerde historicus om welke reden dan ook, het onbewust niet aandurfde om het doosje van zijn vader met spulletjes uit zijn tijd in het verzet te openen.
En waarom?
Zoiets klinkt vreemd in de oren, misschien zelfs eigenaardig. Maar aan de andere kant toch ook wel weer begrijpelijk. Want laten we eerlijk zijn: het is en blijft soms lastig om ons eigen verleden onder ogen te zien/kijken. Zeker wanneer deze door onze (groot)ouders is 'verzwegen'. Tel daarbij op de Westlandse mentaliteit, de wederopbouw van het land en het zwart/wit denken door Loe de Jong en de reacties op dit soort vragen is beantwoord.
|
|
|
|
|
Enthousiast over onze plannen?
|
|
|
|
|
|
|
|
Beste lezer(s), u ontvangt deze nieuwsbrief omdat iemand uit uw familie, vriendenkring of een bekende, u hiervoor heeft aangemeld. Mocht u toch geen interesse tonen of sowieso geen nieuwsbrief willen ontvangen van onze stichting, stuurt u dan een berichtje naar onderstaand mailadres.
|
|
|
|
